آخرین وضعیت دریاچه ارومیه

سعید عیسی پور کارشناس منابع آب و عضو دبیرخانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در گفتگو با پایگاه خبری چراغ در ارومیه در موضوع تحلیل وضعیت بحرانی بارش و رواناب در حوضه دریاچه ارومیه در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ اظهار کرد: دریاچه ارومیه مشابه اکثر دریاچه‌های عرض میانی کره زمین مثل آرال، دریاچه چاد، کوینگای چین، دریاچه بزرگ شور آمریکا GSL، پویانگ چین، پوپوی بولیوی دچار بحران خشکی شده‌ است، کاهش حدود ۳۰ درصدی بارش‌ها نسبت به سال قبل و افزایش ۱.۵ تا ۲ درجه‌ای دما طبق آمار رسمی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد سال جاری یک سال استثنایی از نظر اقلیمی بوده است، بررسی داده‌های بارش و رواناب حوضه نیز نشان می‌دهد در سه سال آبی متوالی ۷۸-۱۳۷۷ تا ۸۰-۱۳۷۹، اگرچه بارش سالانه به ترتیب ۱۹۶، ۲۲۶ و ۲۳۸ میلی‌متر ثبت شده، اما کاهش حجم آب ورودی به دریاچه با نرخی بسیار شدیدتر از کاهش بارش رخ‌داده است.وی افزود: بر اساس آمار ثبت شده در آخرین ایستگاه‌های هیدرومتری ورودی به دریاچه ارومیه در سال‌های آبی ذکر شده، میزان آب ورودی به دریاچه ارومیه و درصد تحقق حقابه آن به ترتیب ۶۵۹ میلیون مترمکعب (۱۹ درصد)، ۴۰۴ میلیون مترمکعب (۱۱ درصد) و ۳۶۹ میلیون مترمکعب (۱۰ درصد) بوده است و اگرچه در این سال‌ها آثار شدید سه سال خشکسالی پیاپی به‌صورت عینی در حوضه و دریاچه مشهود نبوده، این پدیده صرفاً به دلیل وجود ذخیره آبی قابل‌توجه در مخزن دریاچه بوده است.

عیسی پور اضافه کرد: بااین‌حال، تحلیل دقیق آمار تراز-سطح-حجم دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که همین دوره سه‌ساله خشکسالی، آسیب جدی به ساختار هیدرولوژیک دریاچه وارد کرده و به‌عنوان عامل شتاب‌دهنده، روند بروز بحران در دریاچه را به میزان قابل‌توجهی تسریع نموده است و بر اساس آنچه بیان شد می‌توان سال آبی جاری را از لحاظ میزان بارش و رواناب ثبت شده با سه سال آبی ۷۷ الی ۸۰ مقایسه کرد. وی با اشاره به بررسی تحلیلی بارش و رواناب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بیان داشت: بررسی‌ها نشان می‌دهد هر چند که بارش در حوضه دریاچه ارومیه نسبت به درازمدت ۲۱ درصد و نسبت به سال آبی قبل حدود ۳۰ درصد کاهش داشته است، اما رواناب در اغلب رودخانه‌های استان به‌ویژه در رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود و مهاباد که حدود ۶۰ درصد حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه از این سه رودخانه مهم تأمین می‌شود، بیش از ۷۰ درصد کاهش‌یافته است. وی تصریح کرد که بررسی آمار آب ورودی به مخزن سد بوکان و مهاباد نشان می‌دهد که میزان آب ورودی به مخزن سد بوکان از ابتدای سال جاری تاکنون حدود ۳۰۸ میلیون مترمکعب (۲۳ درصد متوسط آورد بلندمدت) و آب ورودی به مخزن سد مهاباد حدود ۴۰ میلیون مترمکعب (۱۹ درصد متوسط آورد بلندمدت) بوده است، همچنین حجم رواناب ثبت شده در آخرین ایستگاه رودخانه سیمینه‌رود (ایستگاه هیدرومتری رسول آباد) در حدود ۴ میلیون مترمکعب (۱ درصد متوسط آورد بلندمدت) بوده است.

عضو دبیرخانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه خبر داد: علی‌رغم دریافت بارش ناکافی در سایر حوضه‌های فرعی منتهی به دریاچه ارومیه در سال آبی جاری، مجموع آب تأمین شده از رودخانه‌های نازلو، باراندوز، گدار، روضه‌چای و همچنین سامانه انتقال آب سد کانی‌سیب تنها به حدود ۴۴۷ میلیون مترمکعب یعنی معادل ۱۳ درصد از حقابه زیست‌محیطی دریاچه رسیده است.

وی بیان کرد: تحلیل هیدرولوژیکی رابطه بارش و رواناب در اغلب رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که میزان کاهش رواناب در مقادیر بارش‌های کم‌ به‌صورت نمایی کاهش می‌یابد.عضو دبیرخانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه دلایل اصلی کاهش نمایی رواناب در مقابل کاهش بارندگی به‌ویژه در سال آبی جاری را شامل این موارد دانست؛ ۱- افزایش دمای هوا که باعث بالارفتن نیاز آبی و خشکی محیط و برداشت‌های بیشتر شده است، ۲- عدم وقوع بارش در ابتدای سال آبی جاری پاییز ۱۴۰۳ که سبب بروز خشکی درازمدت و تجمعی، خشکی حوضه‌های میانی، کاهش رطوبت پیشین، کاهش عدد منحنی حوضه و کاهش تولید آب در این حوضه‌ها شده است، ۳- افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز و برداشت از آب سطحی و زیرزمینی که باعث شده بخشی از رواناب رودخانه‌ها از دسترس خارج شده و بعضاً صرف تغذیه آبخوان‌ها شود ۴- افزایش سطح زیر کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از سال‌های قبل به‌ویژه در بالادست حوضه‌های آبریز و برداشت انتقال آب به استخرهای ذخیره آب در خارج‌ازمسیر رودخانه‌ها و ۵- احداث بیش از ۶۰ سد با حجم مخازن کمتر از ۲ الی ۳ میلیون مترمکعب در بالادست رودخانه‌ها در استان آذربایجان شرقی که سبب ذخیره آب در سدهای مذکور و عدم ایجاد رواناب به سمت دریاچه ارومیه می‌شود.

عیسی پور در پایان گفت: واضح و مبرهن است که برای احیای دریاچه ارومیه، ضروری است میزان مصرف آب در حوضه کاهش یابد (بیش از ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر حوضه مصرف می‌شود)، برداشت‌های غیرمجاز (به‌ویژه در بالادست) به طور کامل متوقف شود، سدهای معیشتی در آذربایجان شرقی بهینه عمل کنند، معیشت جایگزین برای بخش کشاورزی در حوضه ایجاد شود، الگوی کشت حوضه با اتخاذ تدابیر کارشناسی اصلاح گردد، کشاورزی منطقه از حالت سنتی و کم‌بازده به سیستم اقتصادی با مصرف آب بهینه تبدیل شود و حقابه زیست‌محیطی دریاچه که اکنون در اراضی ملی و منابع طبیعی مصرف می‌شود به نفع دریاچه آزاد گردد، اما عملی‌سازی این اقدامات در بخش کشاورزی به دلیل وابستگی معیشتی به منابع آبی با چالش‌های اساسی مواجه است که لازم است دولت با اتخاذ تصمیمات قاطع و اجرای سیاست‌های کارآمد، گام‌های جدی برای تأمین حقابه دریاچه ارومیه بردارد، ناگفته نماند که اجرای نظام حکمرانی یکپارچه آب و تصویب قوانین سخت‌گیرانه در زمینه اصلاح قیمت آب و ممانعت از برداشت‌های غیرمجاز، مهم‌ترین عامل موفقیت در این مسیر خواهد بود.